کمیل بن زیاد خطاب به امام علی علیه السلام عرض
کرد : ای امیر مومنان ! خواهم که از نفسم برایم بگویی ، تا معرفتی بدان یابم !
حضرت علیه السلام فرمود : ای کمیل ! از کدام
نفس برایت بگویم ؟
کمیل گفت : مولای من ! مگر بیش از یک نفس در من
موجود است ؟ !
فرمود : ای کمیل ! در انسان چهار نفس موجود است :
نامیه نباتیه و حسیه حیوانیه و ناطقه قدسیه و
کلیه الهیه
.
هر یک از آن ها را پنج قوه و دو خصیصه است :
1-
نامیه نباتیه را پنج قوه است : ماسکه و جاذبه و هاضمه و دافعه و مربیه .
اما دو خصلت آن عبارت است از زیادت و نقصان ، و انبعاث آن از کبد است .
2-
حسیه حیوانیه را نیز پنج قوه است که عبارتند از : شنوایی و بینایی و بویایی و
چشایی و لامسه . دو خصلتش نیز رضایت و غضب است ، و محل انبعاثش ، قلب می باشد .
3- نفس ناطقه قدسیه را نیز پنج قوه است : فکر و
ذکر و علم و حلم و نباهت ، و آن را انبعاثی نیست .
این نفس شبیه ترین اشباح ، به نفوس ملکیه است ، و دو خصیصه دارد که عبارتند از : نزاهت و حکمت
.
4- کلیه الهیه نیز پنج قوه دارد که عبارتند از :
بقای در فنا و نعیم در شقا و عزت در ذلت و فقر در غنا و صبر در بلا . دو خاصیت آن
نیز رضا و تسلیم است .
این
همان نفسی است که مبداش خداست و عاقبت به سوی او بازگشت دارد؛ چنانکه خدای تعالی
فرموده است :
و نفخت فیه من روحی و یا ایتها النفس المطمینه
ارجعی الی ربک راضیه مرضیه .
و عقل وسط کل است
و عربی حدیث
v الخبر ما روى مرفوعا عن کمیل بن زیاد قال: سألت مولانا أمیر المؤمنین علیه السلام
§ فقلت: یا أمیر المؤمنین أرید ان تعرفنی نفسی؟
§ قال: یا کمیل و ای الانفس ترید أن أعرفک؟
§ قلت: یا مولاى و هل هی الّا نفس واحدة؟
§ قال: یا کمیل انما هی أربعة: النامیة النباتیة و الحسیة الحیوانیة و الناطقة القدسیة و الکلیة الالهیة،
v و لکل واحدة من هذه خمس قوى و خاصیتان:
1. النامیة النباتیة:
· لها خمس قوى: جاذبة و ماسکة و هاضمة و دافعة و مربیة،
· و لها خاصیتان: الزیادة و النقصان،
ü و انبعاثها من الکبد،
ü (هِیَ أَشْبَهُ الْأَشْیَاءِ بِنَفْسِ الْحَیَوَان)
2. الحسیة الحیوانیّة:
· لها خمس قوى: سمع و بصر و شمّ و ذوق و لمس،
· و لها خاصیتان: الشهوة (الرِّضَا)و الغضب،
- و انبعاثها من القلب،
- (انْبِعَاثُهَا مِنَ الْقَلْبِ، وَ هِیَ أَشْبَهُ الْأَشْیَاءِ بِنَفْسِ السِّبَاع)
3. الناطقة القدسیة
· لها خمس قوى: فکر و ذکر و علم و حلم و نباهة،
· و لها خاصیتان: النزاهة و الحکمة،
- و لیس لها انبعاث و هی اشبه الاشیاء بالنّفوس الملکیّة(الْمَلَائِکَة)( الْفَلَکِیَّة)
4. الکلیة الالهیة:
· لها خمس قوى: بقاء فی فناء و نعیم فی شقاء و عزّ فی ذل و فقر فی غناء و صبر فی بلاء،
· و لها خاصیتان: الرضاء و التسلیم: (الْحِلْمُ، وَ الْکَرَم)
- و هذه التی مبدأها من اللّه و إلیه تعود و قال اللّه تعالى: وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی*، و قال: یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلى رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً،
و العقل وسط الکل. (َّ لِکَیْلَا یَقُولَ أَحَدُکُمْ شَیْئاً مِنَ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ إِلَّا لِقِیَاسٍ مَعْقُولٍ")
