حدیث نفس امیرالمومنین

کمیل بن زیاد خطاب به امام علی علیه السلام عرض کرد : ای امیر مومنان ! خواهم که از نفسم برایم بگویی ، تا معرفتی بدان یابم !
حضرت علیه السلام فرمود : ای کمیل ! از کدام نفس برایت بگویم ؟
کمیل گفت : مولای من ! مگر بیش از یک نفس در من موجود است ؟ !
فرمود : ای کمیل ! در انسان چهار نفس موجود است :
نامیه نباتیه و حسیه حیوانیه و ناطقه قدسیه و کلیه الهیه

.
هر یک از آن ها را پنج قوه و دو خصیصه است :
1- نامیه نباتیه را پنج قوه است : ماسکه و جاذبه و هاضمه و دافعه و مربیه .

 اما دو خصلت آن عبارت است از زیادت و نقصان ، و انبعاث آن از کبد است .

 
2- حسیه حیوانیه را نیز پنج قوه است که عبارتند از : شنوایی و بینایی و بویایی و چشایی و لامسه . دو خصلتش نیز رضایت و غضب است ، و محل انبعاثش ، قلب می باشد .

3-  نفس ناطقه قدسیه را نیز پنج قوه است : فکر و ذکر و علم و حلم و نباهت ، و آن را انبعاثی نیست .

این نفس شبیه ترین اشباح ، به نفوس ملکیه است ، و دو خصیصه دارد که عبارتند از : نزاهت و حکمت

 .
4-  کلیه الهیه نیز پنج قوه دارد که عبارتند از : بقای در فنا و نعیم در شقا و عزت در ذلت و فقر در غنا و صبر در بلا . دو خاصیت آن نیز رضا و تسلیم است .   

 این همان نفسی است که مبداش خداست و عاقبت به سوی او بازگشت دارد؛ چنانکه خدای تعالی فرموده است :
و نفخت فیه من روحی و یا ایتها النفس المطمینه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه .

 و عقل وسط کل است

 

و عربی حدیث

v  الخبر ما روى مرفوعا عن کمیل‏ بن زیاد قال: سألت مولانا أمیر المؤمنین علیه السلام

§       فقلت: یا أمیر المؤمنین أرید ان تعرفنی نفسی؟

§       قال: یا کمیل‏ و ای الانفس ترید أن أعرفک؟

§       قلت: یا مولاى و هل هی الّا نفس‏ واحدة؟

§       قال: یا کمیل انما هی أربعة: النامیة النباتیة و الحسیة الحیوانیة و الناطقة القدسیة و الکلیة الالهیة،

v  و لکل واحدة من هذه خمس قوى و خاصیتان:

1.  النامیة النباتیة:

·       لها خمس قوى: جاذبة و ماسکة و هاضمة و دافعة و مربیة،

·       و لها خاصیتان: الزیادة و النقصان،

ü   و انبعاثها من الکبد،

ü   (هِیَ أَشْبَهُ الْأَشْیَاءِ بِنَفْسِ‏ الْحَیَوَان‏)

2.                 الحسیة الحیوانیّة:

·       لها خمس قوى: سمع و بصر و شمّ و ذوق و لمس،

·       و لها خاصیتان: الشهوة (الرِّضَا)و الغضب،

•    و انبعاثها من القلب،

•    (انْبِعَاثُهَا مِنَ الْقَلْبِ، وَ هِیَ أَشْبَهُ الْأَشْیَاءِ بِنَفْسِ‏ السِّبَاع‏)

3.  الناطقة القدسیة

·       لها خمس قوى: فکر و ذکر و علم و حلم و نباهة،

·       و لها خاصیتان: النزاهة و الحکمة،

•   و لیس لها انبعاث و هی اشبه الاشیاء بالنّفوس الملکیّة(الْمَلَائِکَة)(  الْفَلَکِیَّة)

4.                 الکلیة الالهیة:

·       لها خمس قوى: بقاء فی فناء و نعیم فی شقاء و عزّ فی ذل و فقر فی غناء و صبر فی بلاء،

·          و لها خاصیتان: الرضاء و التسلیم: (الْحِلْمُ، وَ الْکَرَم‏)

•    و هذه التی مبدأها من اللّه و إلیه تعود و قال اللّه تعالى: وَ نَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی*، و قال: یا أَیَّتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّةُ ارْجِعِی إِلى‏ رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً،

و العقل وسط الکل. (َّ لِکَیْلَا یَقُولَ أَحَدُکُمْ شَیْئاً مِنَ الْخَیْرِ وَ الشَّرِّ إِلَّا لِقِیَاسٍ مَعْقُولٍ")